Als eigenwaarde je grootste vijand wordt

Wanneer ik de deur opendoe, zie ik een verzorgde vrouw met een vriendelijke uitstraling. Ze kijkt wat om zich heen en stapt enigszins gespannen de drempel over als ik haar uitnodig om binnen te komen. Voorafgaand aan deze afspraak had ze me per mail verteld, dat ze al jaren nauwelijks werkt door een continu terugkerende burn-out. Na ons geïnstalleerd te hebben met een kop thee, barst ze in tranen uit: ‘Als kind had ik al faalangst en op de middelbare school kreeg ik faalangsttraining. Vreselijk vond ik dat! Toen ik wat ouder was, hebben mijn ouders me zover gekregen dat ik een assertiviteitscursus ging doen. Tijdens die cursus kwam ik erachter dat mijn eigenwaarde heel laag is. Ik ben allerlei zelfhulpboeken gaan kopen over eigenwaarde, maar tot nu toe ben ik nog geen stap verder gekomen. Die onzekerheid maakt me kapot vanbinnen…’

Gegijzeld door je eigen gedachten

De meesten van ons kennen het gevoel van onzekerheid wel. Als je bijvoorbeeld een presentatie moet geven op je werk of op school, schiet er van alles door je hoofd: ‘Kan ik dit wel? Stel nou dat ik niet meer uit mijn woorden kom? Straks krijg ik een rode kop? Anderen kunnen dit vast veel beter…’ Ook ken ik niemand die super relaxed een sollicitatiegesprek ingaat. De vraag is of het blijft bij gezonde spanning of dat het je belemmert om te leven. Dit laatste was bij de vrouw waar ik aan afspraak mee had zéker het geval.

Spanning en onzekerheid horen bij het leven en de mate waarin je hierin wordt belemmerd, verschilt per persoon. Levensfases zoals de pubertijd spelen een rol, maar toch zie ik mensen van alle leeftijden zich druk maken over wat anderen van hen vinden. Vrienden, familie en collega’s kunnen nog zo vaak tegen je zeggen dat je niet zo min over jezelf moet denken, maar als je gegijzeld wordt door je eigen gedachten loop je vroeg of laat tegen de lamp. Heb je dan een lage eigenwaarde en zo ja, moet je daar wat mee doen? Om die vragen te kunnen beantwoorden ga ik eerst wat dieper in op de betekenis van eigenwaarde.

Wat is eigenwaarde

Eigenwaarde is een term uit de psychologie en wordt ook wel zelfwaarde, zelfliefde, zelfwaardering en eigendunk genoemd. Het wordt beschreven als het beeld dat je op emotioneel niveau van jezelf hebt. Het hebben van een lage eigenwaarde gaat gepaard met negatieve en vaak irreële gedachten. Op het eerste gezicht lijkt het dan ook een goed idee om met eigenwaarde aan de slag te gaan. Toch heeft een lage eigenwaarde niets te maken met dat je jezelf te weinig waarde geeft. Het betekent ook niet dat iedereen jou maar moet accepteren zoals je bent. Eigenwaarde is een interne meter die aangeeft hoe jij denkt dat anderen over jou denken.

Hoe vaak hoor of lees je dingen als: ‘Je moet eerst van jezelf houden voordat je van anderen kunt houden.’ Ik krijg er de kriebels van! Niet omdat het zoetsappig klinkt, maar omdat het streven naar een hoge eigenwaarde je niets oplevert. Sterker nog, het kan zelfs averechts werken.

Als je vooral bezig bent met eigenwaarde, activeer je het chronisch actief zelf-systeem (Guy Claxton, 2000). Het leidt vaak tot meer zelfkritiek en minder zelfcompassie. Dat lost het probleem dus niet op en brengt je in een neerwaartse spiraal (Nicola Petrocchi, 2019). Als je kijkt naar het leven in zijn geheel, dan ga je zien dat het leven niet gaat over jou. En als je vooral bezig bent met jezelf dan ben je dus niet bezig met leven. Alleen maar bezig zijn met jezelf betekent dat je echt geen leven meer hebt. Het is funest voor je mentale en emotionele welbevinden (Chivo Redactie, 2020).

Het hebben van een hoge eigenwaarde

Vaak denken we dat een hoge eigenwaarde ons beschermt, maar dit is niet het geval. Je kunt ook met een hoge eigenwaarde in een slechte relatie zitten, niet zelfverzekerd zijn of heel zenuwachtig worden van zaken. Het blijkt in de basis niet heel veel op te leveren. Een hoge eigenwaarde beschermt dus niet tegen alle zaken waarvan we denken dat we het oplossen zodra je eigenwaarde omhoog gaat. Als je de illusie hebt in een goede relatie te belanden nadat je eerst van jezelf bent gaan houden, moet ik je echt teleurstellen.

Ondanks dat een hoge eigenwaarde je leven niet beter maakt, kan een lage eigenwaarde wel problemen met zich meebrengen. Mensen met een lage eigenwaarde worden bij het behalen van successen nerveuzer, nog meer dan bij verlies (Chivo, 2019). Succes behalen zorgt er dus niet voor dat je eigenwaarde verbetert. Wanneer je succesvol bent zal dit de aandacht op jou vestigen. De kans dat je in de toekomst zal falen neemt hierdoor toe. Je moet dus wel iets aan een lage eigenwaarde doen, maar niet door het waarde toe te kennen. Het is geen kwestie van in de spiegel roepen dat je er mag zijn en dat iedereen je maar moet accepteren zoals je bent. Dat zijn allemaal dingen die niet werken. De vraag is waarom? Het antwoord daarop kunnen we vinden in de zelfdeterminatie- en de evolutietheorie waarover ik heb geschreven in mijn blog omtrent motivatie.

Eigenwaarde is geen basisbehoefte

In bovengenoemde blog ga ik dieper in op de basisbehoeften van de mens. Kort samengevat komt het erop neer dat wij mensen willen behoren tot een groep (Binding). Daarnaast willen we goed functioneren binnen die groep (Competentie) en onszelf kunnen zijn, zonder uit de groep gezet te worden (Autonomie). Met dit in ons achterhoofd is het dus niet heel raar dat het in onze aard ligt bezig te willen zijn met onszelf. Maar in plaats van alleen maar bezig te zijn met jezelf, zou je ook kunnen kijken hoe je jouw basisbehoeften kunt bevredigen. Want wat blijkt; als wij ons focussen op het bevredigen van deze basisbehoeften, is eigenwaarde nauwelijks meer een probleem.

Focus niet op veranderen hoe je denkt

De sociometer theorie is eigenwaarde vanuit een evolutionair perspectief. Deze theorie vertelt je dat het gevoel van eigenwaarde jou motiveert om na te denken, over hoe jij denkt dat anderen over jou denken. Ergens geeft jouw lijf aan dat je onzeker bent over hoe mensen over jou denken. Is het dan een kwestie van veranderen hoe je denkt? Het antwoord is ‘nee’. Als je alleen maar bezig bent met veranderen hoe jij denkt, dan ben je wederom met jezelf bezig en ben je dus niet aan het leven.

Er is geen speciale evolutionaire reden waarom je jezelf aardig of goed zou moeten vinden. Wij zijn niet de enige sociale wezens op deze planeet. Toch zijn we de dominante soort geworden omdat wij, zoals Chi L. Chiu altijd zo mooi zegt: ‘samenwerken tot een absolute kunst hebben verheven’. Een recent voorbeeld wat hij aanhaalde was onze razendsnelle switch naar thuiswerken toen COVID-19 onder ons kwam. Wij blijken uitstekend in staat te zijn om samen te werken met mensen over de hele wereld vanuit huis, terwijl je voorheen elke dag een uur moest rijden naar je werk. Het mag duidelijk zijn dat alles wat onze soort tot nu toe heeft bereikt, het product is van goed samenwerken. De basisbehoefte binding zit heel diep in ons systeem.

Het is dan ook veel handiger om goed aan te kunnen voelen wat anderen van je vinden. Dit beschermt je namelijk wel. Stel je voor: je wil meedoen aan de Voice, maar je twijfelt toch enigszins aan jouw zangkwaliteiten. Dan is het buitengewoon handig om eens na te gaan hoe jij denkt dat anderen over jouw zangkwaliteiten denken. Krijg je wel eens complimenten van andere mensen als je zingt? Of heeft nog nooit iemand hier iets over gezegd? Dan kan het voor je eigen veiligheid zijn je misschien niet aan te melden (Chivo Redactie, 2021).

Vitaliteitstherapie bij een lage eigenwaarde

De vrouw waarover ik aan het begin van mijn blog vertelde, besloot na ons eerste gesprek een traject bij mij te starten. Ze heeft 18 weken lang keihard gewerkt om het hoofdstuk ‘streven naar eigenwaarde’ achter zich te laten en haar focus te verleggen op iets waar ze eigenlijk nog nooit mee bezig was geweest: ‘leven’. En met hard werken heb ik het dus niet over praatsessies omtrent het veranderen van gedachten en focussen op het uitspreken van positieve gedachten. Dat deed ze haar hele leven al en ze was zelf al tot de conclusie gekomen dat dit niet werkt.

Na het inventariseren van haar basisbehoeften was overduidelijk dat zij zich in geen van de leefgebieden gewaardeerd voelde. Ook voelde ze zich op haar werk niet begrepen en heeft ze altijd het gevoel gehad niet zichzelf te kunnen zijn. Dit werd allemaal nog eens versterkt door haar donkere huidskleur en accent waar ze zich voor schaamde. Toen ze besefte wat eigenwaarde eigenlijk betekent en wat het nastreven hiervan haar zou opleveren, begon ze open te staan voor een andere insteek.

Om de week zagen wij elkaar en dan bespraken we alle zaken waar ze mee aan de slag was geweest. Ze heeft zo’n 4 uur per week actief geïnvesteerd in de tools die ze van mij kreeg, buiten de sessies om. Gewaardeerd worden omvormen naar je daadwerkelijk gewaardeerd voelen, vraagt om vlieguren draaien. Het proces is niet gemakkelijk en ook niet altijd leuk. Als dat zo zou zijn had ze het zelf allang opgelost. Ondanks die pittige tijd zei ze tijdens de eindevaluatie: ‘Alle jaren waarin ik niet heb geleefd kan ik helaas niet meer inhalen. Maar nu ik weet wat écht leven is, ga ik er keihard van genieten!’

Conclusie

Een lage eigenwaarde is het gevolg van een behoeftenfrustratie, niet de oorzaak. Nastreven van eigenwaarde is dan ook iets waar we mee moeten stoppen. Het is veel belangrijker om te kijken of jouw interne meter, die aangeeft hoe jij denkt dat anderen over jou denken, daadwerkelijk klopt en waar dat uit blijkt. De dingen die kloppen en waarvan het een goed idee is om hier aan te werken, daar kun je mee aan de slag. Maar zorg ervoor dat je niet alleen maar bezig bent met jezelf. Je komt in een negatieve spiraal terecht. Soms kom je tot de conclusie dat er helemaal niets redelijks is waar je aan zou kunnen werken en kun je die stap overslaan.

Wanneer je dit hebt doorlopen kun je doorgaan met het leven door je basisbehoeften te bevredigen. Concentreer je actief op die dingen die je leuk en belangrijk vindt, waardoor je steeds minder bezig bent met eigenwaarde. Als je jezelf dat niet waard vindt dan is actie ondernemen nog steeds een goed idee, omdat het leven niet draait om jou, maar om wat je doet.