Kun je lichaamsgevoelens en emoties veranderen? Een vitaliteitstherapeut kan hierbij behulpzaam zijn

Geen mens is hetzelfde. De één houdt van voetbal, de ander van fietsen. Sommige mensen hebben wel kinderen en anderen niet. Jouw vrienden zijn misschien werkzaam in de zorg, het onderwijs en de detailhandel, maar jij werkt bijvoorbeeld in de ICT. Verschillende interesses en kwaliteiten vinden we heel normaal. Ook het verschil tussen blond of bruin haar, blauwe of bruine ogen. Lichaamsgevoelens en emoties verschillen ook heel sterk van mens tot mens en enerzijds weten we dit wel, maar anderzijds begrijpen we er eigenlijk helemaal niets van. Dat kan knap lastige situaties opleveren. In deze blog ga ik dieper inzoomen op wat lichaamsgevoelens en emoties eigenlijk zijn en krijg je antwoord op de vraag: ‘Kun je lichaamsgevoelens en emoties veranderen en hoe doe je dat?’

Wat zijn lichaamsgevoelens en emoties?

We hebben vaak het idee dat emoties vooral het gevolg zijn van wat we denken, maar dat is slechts een onderdeel. Emoties worden opgebouwd vanuit bestaande lichaamsgevoelens en dit wordt de psychofysiologische connectie genoemd. Die connectie ontstaat door een bombardement aan signalen die we binnenkrijgen. Al die signalen worden vervolgens verwerkt en leiden tot een lichamelijke reactie. Daar kun je meer of minder bewust van zijn, maar het is meetbaar.

Er zijn onderzoeken waarbij mensen blootgesteld worden aan een neutrale video. Na het bekijken daarvan kunnen ze je weinig opmerkelijks vertellen en als je vraagt wat ze voelden, dan was het niets bijzonders. Toch zie je verschil bij sommige mensen en dat komt omdat de video bij hen een klein beetje anders was. Dat hebben ze alleen nooit opgemerkt (Chivo, 2021).

Ons lichaam reageert ook zonder bewustwording

Een video bestaat uit 25 beelden per seconde en door ze heel snel af te spelen, gaat het beeld bewegen. In één van de groepen uit het zojuist aangehaalde onderzoek, wordt zo’n beeld vervangen door een grote harige spin. Omdat het zo snel gaat merkt niemand die spin bewust op. Toch heeft het lichaam iets ervaren en dat ontdekten de onderzoekers aan de hand van toegenomen transpiratie in de vingertoppen. Ook de hartslag en ademhaling veranderde een klein beetje, evenals de bloeddruk en de pupillen. Als je achteraf vraagt aan die mensen of ze iets bijzonders hebben gezien, kunnen ze niet meer details vertellen dan de groep waar geen spin verstopt was in de videobeelden. We worden constant gebombardeerd met signalen en we kunnen dit dus opvangen en interpreteren zonder er bewust van te zijn.

Als beide groepen nu eenzelfde risicovolle vervolgopdracht krijgen, ga je zien dat de groep die werd blootgesteld aan de verstopte spin in het beeldmateriaal, minder risico’s zal nemen dan de andere groep. Zonder dat ze de spin bewust hebben gezien, zijn ze meer argwanend en behoedzaam wat gedragsverandering met zich meebrengt. Als je hen vraagt naar een onderbouwing voor hun minder risicovolle gedrag, kunnen ze daar een heel goed verhaal bij vertellen. Maar in dat verhaal komt die spin niet naar voren. En het verhaal is anders dan het verhaal van de groep die de spin niet heeft gezien en meer risico nam bij de vervolgopdracht. De vervolgopdracht is in beide groepen hetzelfde en toch zijn de verhalen anders. Hier zie je dat we op basis van lichamelijke signalen een andere betekenis kunnen toekennen aan iets zonder ons hier bewust van te zijn.

Lichaamsgevoel komt voort uit een voorspelling

Ons lichaam zit bomvol met sensoren. Samen vormen zij een netwerk dat zich bekommert om het aansturen van ons lichaam. Denk aan ademhalen, energie vrijmaken, maar ook het produceren van lichaamsgevoel. Die gevoelens zijn het gevolg van de voorspelling die ons lichaam maakt. Lichaamsgevoelens zijn dus niet hetzelfde als emoties of een gemoedstoestand. Een emotie ontstaat pas op het moment dat je betekenis en waarde toekent aan bepaalde lichaamsgevoelens.

Het kan best lastig zijn om onderscheid te maken tussen lichaamsgevoelens en emoties. Is dit dan een probleem zou je denken? Niet per se, maar als je er om wat voor reden dan ook mee aan de slag gaat, wordt het wel een probleem. Aangezien je er met elke vorm van persoonlijke ontwikkeling mee in aanraking komt, is het toch belangrijker dan je in eerste instantie zou denken.

Lichaamsgevoel kun je uitdrukken op 2 assen (zie figuur 1). De horizontale as geeft de mate van activatie weer. Ofwel; voelt het rustig of onrustig. De verticale as staat voor ‘valentie’ wat vertaald kan worden naar hoe plezierig of onplezierig iets voelt.

Een gevoel vertelt je niet of iets goed of fout is, maar het zet je aan tot het zoeken naar een verklaring. Een drukkend gevoel op de borst en een snelle ademhaling zal je waarschijnlijk bij het lezen van deze zin omschrijven als een onplezierig en onrustig lichaamsgevoel. Hoe zit dit op het moment dat je bijna bij de finish bent van een hardloopwedstrijd? Je hebt alles gegeven en je ervaart exact dezelfde lichaamsgevoelens. Zou je het dan nog steeds omschrijven als onplezierig en onrustig? De informatie die je hebt over de hardloopwedstrijd, maar ook de positie (bijna bij de finish) geeft context aan het gevoel waardoor je het als meer of minder bedreigend ervaart.

Figuur 1.

Onderbuikgevoel

Heb je wel eens een onderbuikgevoel? Dat gevoel is dus gebaseerd op voorspellingen en soms zijn ze juist, maar lang niet altijd. Je kunt ook nog te maken hebben met een juiste voorspelling maar een onjuiste verklaring die je eraan hangt. Zo bleek uit een Amerikaans onderzoek dat rechters zwaardere straffen uitdeelden in de dagen nadat de klok was verzet.

Ook kwam in een experiment naar voren dat mannen die door een vrouw werden geïnterviewd voordat ze een hoge brug over moesten lopen, minder vaak haar telefoonnummer vroegen dan de mannen die na de brug werden geïnterviewd. Maar waarom? Wat deze laatste groep mannen ervoer, was zowel een hoge mate van plezier als een hoge mate van onrust. Plezier omdat de brug uitdagend was maar wel haalbaar en leuk en onrust omdat hun hart sneller ging kloppen. Wat er gebeurde aan het einde van de brug was dat zij zich opgewonden voelden. Omdat direct na de brug de vrouw voor hun neus stond om hen te interviewen, koppelden zij dit gevoel van opwinding aan liefde op het eerste gezicht en aantrekkingskracht. Het is de betekenis die zij gaven aan het lichaamsgevoel.

Voel jij wat je voelt?

Werken aan emotieregulatie om bijvoorbeeld beter met situaties om te kunnen gaan, heeft geen zin als je niet kun voelen en benoemen wat je voelt. Daar begint het dus mee. Probeer de volgende vragen eens voor jezelf te beantwoorden:

• Voel jij wat je voelt?
• Heb je het idee dat je ergens in je lichaam een drukverschil kunt ervaren?
• Kun je dit voelen door je hand op je hart te leggen?
• En zo ja, kun je het ook voelen zonder je hand op je hart te leggen?
• Heb je het idee dat wat je voelt ook nauwkeurig is?
• Waar in je lichaam voel je het?
• Is het een rustig of onrustig gevoel en hoe rustig of onrustig is het op een schaal van 1-5?
• Zou je het als plezierig of onplezierig bestempelen en in welke mate op de 5-punts schaal?
• Welke woorden zou je toekennen aan hetgeen je voelt in de verschillende lichaamsdelen?

Figuur 2.

Zie je hoe lastig het kan zijn om woorden toe te kennen aan lichaamsgevoelens en om de locatie te bepalen? Dat maakt het onderscheid tussen emoties/gemoedstoestanden en lichaamsgevoelens ook zo belangrijk. Probeer deze opdrachten eens:

• Wat voel je als je honger hebt en waar in je lichaam voel je dat?
• Welke lichaamsgevoelens ervaar je als je stress hebt en op welke plek(ken) in je lichaam?
• Hoe voelt vrolijk?
• En wat gebeurt er op welke plek in je lichaam als je boos bent?

Kun je lichaamsgevoelens en emoties veranderen?

Stel je staat al een half uur in de file en je baalt als een stekker, want je was bewust buiten de spits op pad gegaan. Je raakt steeds geïrriteerder en stapt maar eens uit, aangezien er geen enkele beweging in zit en jouw benen wel wat doorstroming kunnen gebruiken. Dan hoor je ineens wat de oorzaak van de file is. Er is een ernstig ongeluk gebeurd waarbij tientallen doden zijn gevallen. De irritatie die je voelde is op slag verdwenen en maakt plaats voor grote bezorgdheid. Hier zie je heel duidelijk hoe betekenis invloed kan hebben op het veranderen van de emotie.

Zelf actief aan de slag gaan met lichaamsgevoelens en emoties veranderen kan je enorm helpen. Wanneer je te kampen hebt met aanhoudende lichamelijke klachten als: long COVID, burn-out of chronische pijn, is het lichaamsgevoel vaak verstoord. Door de nauwkeurigheid van lichaamsgevoelens te trainen, ga je beter voelen wat je voelt en kun je veel beter anticiperen en doseren. Hoe bepaal jij je grenzen als je niet kunt voelen wat de grens is?

Figuur 3.

Betekenis toekennen aan lichaamsgevoelens en emoties

In het voorbeeld van de file zag je hoe emoties beïnvloed kunnen worden van buitenaf. Je kunt emoties ook actief beïnvloeden door de betekenis die jij eraan toekent onder de loep te nemen. Wat is er nu precies aan de hand, wat zijn de feiten? Waarom zou dat zo zijn en klopt dit ook? Waaruit blijkt dat? Soms kom je erachter dat onzekerheden bepaalde aannames met zich meebrengen.

Je kunt bijvoorbeeld binnenlopen op een feestje en een vrouw kijkt je van top tot teen aan. Een onveilig gevoel bekruipt je en je wordt er gespannen van. Waarom? Omdat jij denkt dat zij jou niet mag, jouw kleding afkeurt en je te dik vindt. Maar klopt dit wel? Heb je het haar gevraagd? Prent je nu eens in dat ze je kleding juist heel tof vindt en met een onderzoekende blik naar je kijkt omdat ze het kledingmerk probeert te achterhalen. Zij is zelf misschien heel onzeker, durft niet met je in gesprek te gaan en te vragen waar je die kleding hebt gekocht?

Ook kun je de betekenis van iets veranderen door je te verdiepen in de waarden van een ander. Waarom doet zij wat ze doet? En waarom reageer ik zoals ik reageer? Stel dat jullie gedragingen en reacties voortkomen uit 2 totaal verschillende waarden. Begrijp je dan de verschillende reacties door de verschillende behoeftes die eronder liggen? Verandert er nu iets door dit inzicht? Dit besef kan bijdragen aan het veranderen van lichaamsgevoelens en emoties.

Emotieregulatie

Ben je in staat lichaamsgevoelens goed en nauwkeurig te ervaren en benoemen, kun je werken aan emotieregulatie m.b.v. de emotieladder. Hoe werkt dat?

Stel je raakt snel in paniek en wordt hierdoor erg belemmert in het dagelijks leven. Dan kan het erg behulpzaam voor je zijn hiermee aan de slag te gaan. De emotie ga je dan als het ware opsplitsen in 5 stappen van lichaamsgevoelens die daarbij gepaard gaan. Je raakt doorgaans niet van het ene op het andere moment in paniek. Het kan natuurlijk wel heel snel gaan; denk aan brand, een ernstig ongeluk of een overval, maar dat is niet de paniek waar ik nu op doel.

Neem Marieke; zij raakte continu in paniek zodra ze tijdsdruk ervoer. In haar functie als projectmanager ging ze hier helemaal aan onderdoor. Samen zijn we aan de slag gegaan met het uitdiepen van situaties waarin zij in paniek raakte. Ze omschreef haar paniek als zeer onrustig (score 5 op de schaal van figuur 4) en onplezierig (score -5 op de schaal van figuur 4). Het doel van de emotieladder opdracht was om haar te laten ervaren en beschrijven welke lichaamsgevoelens er aan de paniek (stap 5) vooraf gingen. Dit is hoe ze haar lichaamsgevoelens omschreef in de voorafgaande stappen:

De emotieladder

• Stap 5. Een beklemmend gevoel op mijn borst en ik zie vlekken voor mijn ogen, soms flauwvallen.
• Stap 4. Zweten over mijn hele lichaam en ik voel mijn hart in mijn borst en keel tekeergaan.
• Stap 3. Meestal ga ik steeds sneller ademen en krijg ik een droge mond en klamme handen.
• Stap 2. Vergeetachtig en hoofdpijn. Ik voel dat ik mijn schouders opgetrokken heb.
• Stap 1. Ik voel me onrustig in mijn hele lichaam en kan me niet goed concentreren.

Figuur 4.

Alles wat aan haar paniek (stap 5) vooraf ging, hadden we in kaart gebracht en toen konden we daadwerkelijk acties uit gaan zetten. Als je in staat bent om zo’n emotie te ‘ontleden’ en die stappen te ervaren in het moment, kun je de controle herwinnen. Want wat ga je doen als je merkt dat je je bij stap 1 of 2 bevindt? Ga je dan door met je taak op hoop van zegen dat je niet flauwvalt, of ga je als-dan scenario’s inzetten? Voorbeeld: ‘Als ik dingen begin te vergeten en hoofdpijn krijg dan leg ik mijn werk neer en focus op mijn ademhaling’.

De emotieladder is een onderdeel van het traject van Marieke geweest om haar paniekgevoelens onder controle te krijgen. Daarnaast zijn we gaan kijken welke betekenis zij toekent aan haar gevoelens en ze is zich gaan verdiepen in haar eigen waarden en die van haar leidinggevende. Ze werkt momenteel weer voor 50% en heeft wekelijks een gesprek met haar leidinggevende. Dit helpt haar om de verwachtingen te managen en te toetsen of hetgeen wat zij denkt ook klopt. Jarenlang heeft ze haar lat veel te hoog gelegd. Marieke vertelde zichzelf het verhaal dat haar leidinggevende haar al die projecten oplegde, maar dit deed ze zelf. Met alle gevolgen van dien.

Tip!

Luister naar je gevoel, gebruik je verstand en vraag om hulp. Soms weet je gewoon niet of hetgeen je voelt wel nauwkeurig is of überhaupt klopt. Door je gezonde verstand te gebruiken kom je een heel eind. Maar als de waarde of betekenis die jij toekent aan een onnauwkeurig lichaamsgevoel disproportioneel is, waar moet je dan op vertrouwen? Op je gevoel of je verstand? Schakel tijdig een vitaliteitstherapeut in. Je hoeft het niet alleen te doen. Meer weten? Vraag een gratis kennismakingsgesprek aan?